۲۶۲۳
صِفاتُ الذّاتِ و صِفاتُ الفِعلِ
۱۲۷۰۰.الإمامُ الصّادقُ عليه السلام :رَبُّنا نورِيُّ الذّاتِ. حَيُّ الذّاتِ. عالِمُ الذّاتِ. صَمَدِيُّ الذّاتِ.۱
۱۲۷۰۱.عنه عليه السلام ( ـ لَمّا سَألَهُ بُكَيرُ بنُ أعيَنَ عَن عِلمِ اللّ ) : العِلمُ لَيسَ هُوَ المَشيئَةَ. أ لا تَرى أنَّكَ تَقولُ : سَأفعَلُ كَذا إن شاءَ اللّه ُ. و لا تَقولُ : سَأفعَلُ كَذا إن عَلِمَ اللّه ُ. فقَولُكَ إن شاءَ اللّه ُ دَليلٌ عَلى أنَّهُ لَم يَشأْ. فإذا شاءَ كانَ الّذي شاءَ كما شاءَ. و عِلْمُ اللّه ِ سابِقٌ لِلمَشيئَةِ.۲
۱۲۷۰۲.التوحيد عن أبي بَصيرٍ :سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّه عليه السلام يَقولُ : لَم يَزَلِ اللّه ُ جلَّ و عَزَّ ربُّنا و العِلمُ ذاتُهُ و لا مَعلومَ، و السَّمعُ ذاتُهُ و لا مَسموعَ. و البَصَرُ ذاتُهُ و لا مُبصَرَ، و القُدرَةُ ذاتُهُ و لا مَقدورَ. فلَمّا أحدَثَ الأشياءَ و كانَ المَعلومُ وَقَعَ العِلمُ مِنهُ عَلَى المَعلومِ. و السَّمعُ عَلَى المَسموعِ، و البَصَرُ عَلَى المُبصَرِ. و القُدرَةُ عَلَى المَقدورِ.۳
۱۲۷۰۳.التوحيد عن حَمّادِ بنِ عيسى:سألتُ أبا عَبدِ اللّه ِ عليه السلام فقُلتُ : لَم يَزَلِ اللّه ُ يَعلَمُ ؟ قالَ : أنّى يَكونُ يَعلَمُ و لا مَعلومَ ؟! قالَ : قُلتُ : فلَم يَزَلِ اللّه ُ يَسمَعُ ؟ قالَ : أنّى يَكونُ ذلكَ و لا مَسموعَ ؟! قالَ : قُلتُ : فلَم يَزَلْ يُبصِرُ ؟ قالَ : أنّى يَكونُ ذلكَ و لا مُبصَرَ ؟! قالَ : ثُمّ قالَ : لَم يَزَلِ اللّه ُ عَليما سَميعا بَصيرا. ذاتٌ علاّمَةٌ سَميعَةٌ بَصيرَةٌ.۴ قُلتُ : فَلَم يَزَلِ اللّه ُ مُتَكَلِّما ؟ قالَ : إنَّ الكَلامَ مُحدَثَةٌ لَيسَت بِأزَلِيّةٍ. كانَ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ و لا مُتَكلِّمَ.۵
۲۶۲۳
صفات ذات و صفات فعل
۱۲۷۰۰.امام صادق عليه السلام :پروردگار ما ذاتش نور است، ذاتش زنده است، ذاتش داناست، ذاتش صمد است.
۱۲۷۰۱.امام صادق عليه السلام ( ـ در پاسخ به اين پرسش بُكَير بن اَعين كه آيا علم ) فرمود : علم با مشيّت فرق مى كند. مگر نه اين است كه تو مى گويى: اگر خدا بخواهد، اين كار را خواهم كرد و نمى گويى: اگر خدا بداند، اين كار را خواهم كرد ؟ پس اين كه مى گويى: اگر خدا بخواهد، دليل بر اين است كه خدا نخواسته است (خواست و مشيّت خدا هنوز به تحقق يافتن كار مورد نظر تو تعلق نگرفته است)؛ زيرا اگر مى خواست آنچه خواسته است مطابق خواست او تحقّق مى يافت؛ و علم خدا مقدّم بر مشيّت است.
۱۲۷۰۲.التوحيد ( ـ به نقل از ابو بصير ـ ) : از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود : خداوند عزّ و جلّ هميشه پروردگار ما و دانش عين ذات او بوده است آن گاه كه دانسته اى وجود نداشت. و شنيدن عين ذاتش بود آن گاه كه شنيده اى نبود. و ديدن عين ذاتش بود زمانى كه ديده اى در كار نبود. و توانايى عين ذاتش بود آن گاه كه هنوز توانسته اى وجود نداشت. ولى چون اشياء را آفريد، دانسته موجود شد و دانش او بر آن تعلق گرفت و شنيدنش بر شنيده و ديدنش بر ديده و توانايى اش بر توانسته.
۱۲۷۰۳.التوحيد ( ـ به نقل از حمّاد بن عيسى ـ ) : از امام صادق عليه السلام پرسيدم: آيا خدا همواره مى دانسته است؟ فرمود: وقتى دانسته اى وجود ندارد، چه چيز را بداند ؟! عرض كردم: همواره مى شنيده است؟ فرمود: وقتى شنيده اى در ميان نباشد چه چيز را بشنود ؟ عرض كردم: هميشه مى ديده است؟ فرمود: وقتى ديده اى نباشد چه چيز را ببيند ؟ حمّاد مى گويد: حضرت آن گاه فرمود: خدا پيوسته دانا و شنوا و بيناست. او ذاتى است دانا و شنوا و بينا. عرض كردم: پس خدا هميشه متكلّم بوده است؟ حضرت فرمود: كلام، صفتى حادث است نه ازلى. خداوند عزّ و جلّ بود ولى متكلّم نبود.
1.التوحيد : ۱۴۰/۴.
2.التوحيد : ۱۴۶/۱۶.
3.التوحيد : ۱۳۹/۱.
4.التوحيد : ۱۳۹/۲.
5.التوحيد : ۱۳۹/۱.